Το νότιο κομμάτι της Χίου αποτελεί για τον επισκέπτη του νησιού μια εντελώς ξεχωριστή εμπειρία.
Οι χαμηλοί λόφοι, καλυμμένοι με τα περίφημα μαστιχόδεντρα και τις αιωνόβιες ελιές δημιουργούν ένα πανέμορφο τοπίο, που συνοδεύεται απο το υπέροχο άρωμα του ρετσινιού της μαστίχας. Μεσαιωνικά χωριά, τα περιφημα μαστιχοχώρια με ιδιαίτερη οχυρωματική αρχιτεκτονική και ξεχωριστό τοπικό χρώμα που θας μαγέψει! Όμορφες παραλίες, σπουδαία θρησκευτικά προσκυνήματα, αρχαία και μεσαιωνικά μνημεία συμπληρώνουν το μοναδικό αυτό σε ομορφιά και ιστορία τόπο της Χίου.
Αρμόλια
Τα Αρμόλια αποτελούν μαστιχοχώρι με παράδοση στην κεραμική, όπως μαρτυρούν και οι υπαίθριες εκθέσεις τοπικών εργαστηρίων στην είσοδο του οικισμού. Περπατήστε στα καμαροσκέπαστα δρομάκια τους και σταθείτε για αναψυκτικό ή για καφέ στο όμορφο πλάτωμα με τις βουκαμβίλιες και τα πέτρινα καθιστικά. Σε αυτήν την υπέροχη πλατεία βρίσκονται οι ενωμένες εκκλησίες της Παναγίας και του Αγίου Δημητρίου με ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1744. Έξω απο τον οικισμό βρίσκεται η Μονή της Παναγίας της Βρετούσαινας, σπουδαίο πνευματικό κέντρο της περιοχής, η οποία καταστράφηκε το 1822 αλλά ανακαινίστηκε το 1828.
Πυργί
Το Πυργί είναι το μεγαλύτερο απο τα Μαστιχοχώρια περίπου 7,5 χλμ απο τον Εμπορειό.Περιτριγυρισμένο απο τα φυτεμένα με τάξη σε πεζούλες μαστιχόδεντρα, στέκει μάρτυρας μιας χιλιετούς σχεδόν ιστορίας, αφού η πρώτη αναφορά στον οικισμό χρονολογείται στο 1089.
Διατηρώντας την αυθεντική λαβυρινθώδη πολεοδομική διάταξη του οχυρωμένου οικισμού, το Πυργί θα σας γοητεύσει.Ακολουθήστε τα στενά καμαροσκέπαστα δρομάκια που οδηγούν στην πλατεία.Αν βρεθείτε το καλοκαίρι εκεί, θα δείτε κρεμασμένα στα μπαλκόνια τα περίφημα ντοματάκια.
Οι όψεις των σπιτιών θα σας εντυπωσιάσουν.Ποικίλα ασπρόμαυρα γεωμετρικά σχήματα συνδυάζονται, δημιουργώντας διαφορετική σε κάθε περίπτωση όψη και δίνοντας ζωντάνια στα στενά δρομάκια. Η τεχνική κατασκευής βασίζεται στο ξύσιμο του επιχρίσματος γι αυτό και οι παραστάσεις αυτές λέγονται ξυστά.
Το Πυργί έχει 50 τουλάχιστον εκκλησίες.Επισκεφθείτε οπωσδήποτε το βυζαντινό ναό των Αγίων Αποστόλων στην κεντρική πλατεία του οικισμού, στο τέρμα μιας σκεπαστής στοάς.Χτίστηκε τον 13ο αιώνα ή 14ο αιώνα, με πρότυπο το καθολικό της Νέας Μονής.Οι καλοδιατηρημένες τοιχογραφίες είναι του 1665 και αποδίδονται στον Δομέστιχο Κυνηγό απο την Κρήτη. Λίγο πιο δίπλα τους Αγίους Αποστόλους, βρίσκεται η Κοίμηση της Θεοτόκου, με την όψη της καλυμμένη με ξυστά.Υπάρχουν ακόμα ο Ταξιάρχης, που χρονολογείται στο 170 αιώνα και η Υπαπαντή. Επίσης στην περιοχή του Πυργίου βρίσκεται και το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, χτισμένο το 190 αιώνα και διακοσμήμένο και αυτό με τα περίφημα ξυστά.
Πολύ κοντά στην κεντρική πλατεία του χωριού βρίκσεται και ο γενουάτικος πύργος, από όπου πήρε το Πυργί το όνομα του. Αν και κατεστραμμένος ο πύργος στο Πυργί παραμένει πάντοτε επιβλητικός.Ήταν τριώροφος και στο ισόγειο του δεν υπήρχαν ανοίγματα. Η πρόσβαση γινόταν με κινητές κλίμακες. Στις τέσσερις γωνίες του τείχους, υπήρχε απο ένας κυκλικός πυργίσκος.
Εμπορειός
Στον Εμπορειό, νοτιοδυτικά της Κώμης υπάρχουν δύο απο τις ωραιότερες παραλίες του νησιού. Ετοιμαστείτε πάντως για ενδεχόμενο κυκλοφοριακό πρόβλημα αν τις επισκεφθείτε σε ώρες αιχμής. Ο Εμπορειός ως φυσικό λιμάνι έχει πανάρχαια ιστορία. Στον λόφο του Προφήτη Ηλία, ανατολικά του οικισμού, αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν αποκαλύψει τμήματα προϊστορικού οικισμού, καθώς και οικισμού του 7ου και 8ου αιώνα π.Χ. Επίσης, εντοπίστηκαν τμήματα του τείχους της αρχαίας ακρόπολης και ερείπια ναού, ίσως του 6ου αιώνα π.Χ., που πιθανώς ήταν αφιερωμένος στην Αθηνά. Ακόμη, στο λιμάνι, έχουν βρεθεί λείψανα του ιωνικού ρυθμού. Τέλος, στην περιοχή ανάμεσα στα σπίτια του οικισμού βρίσκεται παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο.
Απο τον Εμπορειό μπορείτε να συνεχίσετε την πορεία σας νοτιότερα περνώντας τον κάμπο με τα μαστιχόδεντρα στα Δότια όπου εκεί θα δείτε τον παλιό γενουάτικο τετράπλευρο πύργο που επιτηρούσε την πολύτιμη καλλιέργεια. Στην περιοχή έχουν εντοπιστεί λαξευτοί τάφοι με ευρήμτατα τα οποία φυλάσσονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χίου.
Στα Βρουλίδια, ακόμη νοτιότερα, θα έχετε υπέροχη θέα της ανοιχτής θάλασσας και θα βρείτε ωραία παραλία για κολύμπι.
Ολύμποι
Δυτικά απο το Πυργί βρίσκεται το οχυρωμένο χωριό Ολύμποι, μικρότερο αλλά εξίσου εντυπωσιακό. Περάστε τη βαριά σιδερένια πύλη και περιπλανηθείτε στους στενούς του δρόμους. Στο κεντρικό πλάτωμα του οικισμού, μπορείτε να δροσιστείτε στο καφεμείο, που αποτελεί τμήμα του ανακαινισμένου σήμερα πύργου. Οι ντόπιοι μιλάνε για μια τοιχογραφία του Θεόφιλου στον τοίχο ενός σπιτιού, που τώρα πια έχει εξαφανισθεί απο τη φθορά. Επίσης, στην πλατεία του χωριού βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής με ξυλόγλυπτο τέμπλο του 18ου αιώνα, ενώ το κτήριο του παλαιού παρθεναγωγείου είναι απο τα πιο όμορφα του οικισμού. Κι εδώ γλεντάνε με ιδιαίτερο τρόπο τις Απόκριες που αναβιώνει όπως και στα Μεστά το έθιμο του Αγά. Στις 22 Ιουλίου, γιορτή της Αγίας Μαρκέλλας πλήθος πιστών συρρέει στο μικρό εκκλησάκι, εκεί όπου κατα την παράδοση, βρέθηκε παρασυρμένο απο τα κύματα το κεφάλι της αποξεφαλισμένης αγίας. Στο δρόμο προς τα Κάτω Φανά, στρίβοντας δεξιά προς την Αγία Δύναμη, θα δείτε το σπήλαιο της Συκιάς, το οποίο εξερευνήθηκε για πρώτη φορά το 1985 απο την Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία. Το σπήλαιο έχει βάθος 57μ. και ιδιαίτερα πλούσιο σε διάκοσμο σταλαγμιτών και σταλακτικών, συγκαταλέγεται στα ομορφότερα και πιο ενδιαφέρονται σπήλαια στην Ελλάδα.
Μεστά
Μετά τους Ολύμπους συνεχίζοτας προς τα δυτικά, φτάνουμε στα Μεστά, τον καλύτερα διατηρημένο απο όλους τους μεσαιωνικούς οικισμούς της Χίου. Στα Μεστά αξίζει να περιηγηθείτε στον οικισμό και να γνωρίσετε τον τρόπο ζωής των κατοίκων του, μπορείτε μάλιστα να μείνετε σε κάποιο απο τα αναπαλαιωμένα παλαιά σπίτια. Τριγυρείστε στα λαβυρινθλωδη δρομάκια του με τα <σκεπαστά> και καθίστε στην μικρή πλατεία με τα καφενεδάκια και τις ταβέρνες. Παρατηρήστε ιδιαίτερα το περίπλοκο σύστημα άμυνας του οικισμού. Επισκεφθείτε την εκκλησία του Παλιού Ταξιάρχη, το τέμπλο της οποίας φιλοτεχνήθηκε το 1833 και αποτελεί σπάνιο δείγμα της τοπικής ξυλογλυπτικής. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης και η εκκλησία του Μεγάλου Ταξιάρχη στην πλατεία, μια απο τις μεγαλύτερες εκκλησίες του νησιού. Στα Μεστά γίνονται πολλές πολιτιστικές εκδηλώσεις και αναβιώνουν παλιά έθιμα. Ανάλογα με την εποχή, μπορείτε να παρακολουθήσετε ή και να συμμετάσχετε στο έθιμιο του Αγά τις απόκριες και του Φανού το πάσχα. Η Γιοτή του Ξενιτεμένου Μεστούση και η Γιορτή των Ψαράδων πραγματοποιούνται απο 10-17 Αυγούστου, στην αιχμή της τουριστικής περιόδου. Αξίζει να δοκιμάσετε τα τοπικά προιόντα όπως τη μαστίχα, το μεστούσικο κρασί, τη σούμα και τους κουρμάδες. Απο τα Μεστά μπορείτε επίσης να επισκεφθείτε και μερικές απο τις ωραιότερες παραλίες του νησιού όπως τα Τραχήλια, τα Σαλάγωνα και η Μερικούντα.
Βέσσα
Λίγο πιο πέρα, μετά απο μια υπέροχη διαδρομή προβάλει η Βέσσα. Το ωραίο αυτό μαστιχοχώρι δημιουργελί γοητευτικό σκηνικό ανάμεσα στους λόφους. Στη Βέσσα το παλιό και το σύγχρονο συμβιώνουν αρμονικά, ενώ στα αξιοθέατα του χωριού περιλαμβάνονται οι εκκλησίες του Αγίου Δημητρίου και της Κοίμησης της Θεοτόκου.
